Z dniem 1 stycznia 2026 roku wejdą w życie szerokie zmiany w polskim systemie ubezpieczeń społecznych. Nowe regulacje umożliwią m.in. wykonywanie pracy u jednego pracodawcy podczas zwolnienia lekarskiego udzielonego przez innego – pod warunkiem, że taka aktywność nie będzie sprzeczna z celem zwolnienia. Od nowego roku zaświadczenie o czasowej niezdolności do pracy będzie mogła wystawić nie tylko osoba wykonująca zawód lekarza, ale także pielęgniarka lub fizjoterapeuta. Ustawa wprowadza także wzmocnione mechanizmy nadzoru Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
– Od stycznia 2026 roku wprowadzone będą liczne zmiany w systemie ubezpieczeń społecznych. Obejmą one skutki zarówno dla pracowników i pracodawców, jak i dla całego systemu w zakresie orzecznictwa oraz uprawnień prezesa ZUS. Dotychczasowe przepisy mają zostać skonsolidowane i doprecyzowane – wyjaśnia w rozmowie z agencją Newseria dr Anna Banaszewska, radczyni prawna.
Jedną z najważniejszych modyfikacji będzie poszerzenie grona osób uprawnionych do wystawiania zwolnień lekarskich. Od 2026 roku będą mogły to robić pielęgniarki i fizjoterapeuci, co ma usprawnić dostęp do świadczeń i odciążyć system ochrony zdrowia.
– Zakres takich zaświadczeń będzie inny niż w przypadku lekarzy. Pielęgniarka będzie mogła wystawić zwolnienie wyłącznie wtedy, gdy pacjent nie jest zdolny do samodzielnego funkcjonowania, natomiast fizjoterapeuta w ramach prewencji ruchowej. Odpowiedni rodzaj zaświadczenia będzie zależał od konkretnej sytuacji pracownika – dodaje dr Banaszewska.
Według danych ZUS w 2024 roku wystawiono ponad 27,4 mln zwolnień lekarskich, dlatego doprecyzowanie zasad ich wykorzystywania i kontroli ma kluczowe znaczenie.
Zmiana podejścia do celu zwolnienia lekarskiego
Nowe przepisy precyzyjnie definiują pojęcie „działania sprzecznego z celem zwolnienia lekarskiego”, które stanie się głównym kryterium oceny postępowania osoby na zwolnieniu.
– Jeżeli ktoś na przykład chodzi na zakupy czy rehabilitację w ramach zaleceń lekarskich, to nie narusza celu zwolnienia. Ale wycieczka rowerowa w czasie zwolnienia ruchowego byłaby już działaniem sprzecznym z celem zwolnienia – wyjaśnia prawniczka.
Od nowego roku przestanie obowiązywać całkowity zakaz pracy u różnych pracodawców podczas zwolnienia. Warunek jest jeden – czynności wykonywane w innej firmie nie mogą stać w sprzeczności z celem zwolnienia, a pracownik ma obowiązek poinformować o tym drugiego pracodawcę.
– Przykładowo wykładowca akademicki będący jednocześnie chirurgiem, który ma kontuzję dłoni, nie może operować, ale może prowadzić zajęcia na uczelni – oczywiście informując pracodawcę o okolicznościach zwolnienia – dodaje ekspertka.
Kontrole i nowe pojęcie „czynności drobnych”
Kontrola zasadności zwolnień lekarskich pozostaje jednym z głównych zadań Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i pracodawców. W 2024 roku ZUS przeprowadził 486,4 tys. kontroli, w wyniku których wstrzymano wypłatę ponad 36,6 tys. zasiłków o łącznej wartości 53 mln zł. Łączna kwota cofniętych i obniżonych świadczeń wyniosła ok. 260 mln zł.
Ustawodawca wprowadza też termin „czynności drobnych”, czyli działań, które w uzasadnionych przypadkach mogą być wykonywane podczas zwolnienia – np. podpisanie uchwały przez członka zarządu spółki lub niezbędne czynności wspólnika spółki osobowej.
– Chodzi o to, by nie zakłócać procesu leczenia, ale umożliwić wykonanie niezbędnych formalności. Pracodawca nie będzie mógł stale angażować pracownika w wykonywanie zadań w czasie choroby – zaznacza dr Banaszewska.
Orzecznictwo i nadzór ZUS
Od 2026 roku orzeczenia o czasowej lub trwałej niezdolności do pracy ma wydawać jeden orzecznik, a nie – jak dotychczas – trzyosobowy zespół.
– Ta zmiana może rodzić wątpliwości co do równego traktowania, ale pracownik nadal będzie miał prawo złożyć odwołanie, również do sądu – podkreśla ekspertka.
Projekt przewiduje także nowe zasady zatrudniania lekarzy orzeczników, w tym system mnożników wynagrodzeń zależnych od kwalifikacji i nakładu pracy, co ma poprawić dostępność specjalistów i skrócić czas oczekiwania na decyzje.
Najistotniejszą zmianą będzie rozszerzenie kompetencji prezesa ZUS, który zyska prawo do kontrolowania orzeczeń także po zakończeniu okresu zwolnienia lekarskiego.
– Nowe przepisy umożliwią przeprowadzenie kontroli wstecznej na podstawie dokumentacji medycznej. Zespół kontrolny będzie mógł żądać od lekarza udostępnienia akt i dodatkowych dokumentów w celu weryfikacji zasadności zwolnienia – tłumaczy dr Anna Banaszewska.
Źródło: visinfo24.pl za Newseria
