Z udziałem rodzin ofiar oraz najwyższych władz państwowych w dawnej wsi Puźniki na terytorium Ukrainy odbyła się uroczystość pogrzebowa ofiar zbrodni dokonanej w lutym 1945 roku przez oddziały Ukraińskiej Powstańczej Armii. W uroczystości pogrzebowej wspólnie z rodzinami wzięli udział: Marta Cienkowska, ministra kultury i dziedzictwa narodowego, Tetiana Bereżna, p.o. ministra kultury i komunikacji strategicznej Ukrainy, oraz przedstawiciele Sejmu, Senatu i Kancelarii Prezydenta RP.
Prace ekshumacyjne w Puźnikach były przełomem, możliwym dzięki zaangażowaniu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, ministry Hanny Wróblewskiej oraz Ministerstwa Kultury i Komunikacji Strategicznej Ukrainy, ministra Mykoly Toczyckiego. Prace, przeprowadzone w dniach 23 kwietnia – 10 maja 2025 roku, były koordynowane przez Fundację „Wolność i Demokracja”. Wzięli w nich udział eksperci z Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie, Instytutu Pamięci Narodowej oraz firmy „Wołyńskie starożytności”. Prace w całości sfinansowano z budżetu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Będąc tu jestem z krewnymi ofiar tej masakry i z ocalałymi. Potrafię zrozumieć, jakie odczucia towarzyszyły Państwu przez wiele lat, gdy nie mogliście postawić zniczy na grobie bliskich. Dlatego odczuwam ulgę, że to elementarne pragnienie wreszcie może się ziścić. Wierzę też, że uda nam się odnaleźć pozostałe ofiary tej zbrodni, a niedługo podobne uroczystości odbędą się także w innych miejscach Wołynia i Galicji – powiedziała Marta Cienkowska, ministra kultury i dziedzictwa narodowego. – Dziękuję obecnym tu przedstawicielom władz Ukrainy za zapewnienie nam bezpieczeństwa, o co niełatwo w warunkach wojennych. Dziękuję także za Państwa pracę, za dobrą wolę, za szczerą chęć pomocy. Wiem, że w Ukrainie jest wielu patriotów, którzy inaczej patrzą na historię i uważają, że UPA to przede wszystkim formacja heroicznie walcząca o niepodległość Ukrainy przeciw Sowietom. Musieli Państwo wykonać niełatwą pracę, cierpliwie przekonując, iż nie można odkładać przeprowadzenia ekshumacji ofiar mordów z lat 1943–45 na czas powojenny. Dziękuję także za wysiłek i pracę Fundacji „Wolność i Demokracja”, ekspertów z Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie, Instytutu Pamięci Narodowej oraz archeologów z „Wołyńskich Starożytności”. Moje myśli kieruję także ku przyszłości. Wyciągając wnioski z przeszłości, zastanówmy się, co robić, aby nigdy więcej między nami nie zapanowała niezgoda – zaapelowała ministra Cienkowska.
Zbrodnia w Puźnikach była jednym z ostatnich masowych mordów dokonanych na ludności polskiej przez Ukraińską Powstańczą Armię w czasie Zbrodni Wołyńskiej. W nocy z 12 na 13 lutego 1945 r. do wioski Puźniki na Tarnopolszczyźnie przybył oddział UPA, dowodzony przez Petra Chamczuka. Zginęło wtedy – według różnych szacunków – od 70 do 100 mieszkańców. Ofiarami były głównie kobiety i dzieci. Wieś została całkowicie zniszczona.
Prace poszukiwawcze ofiar zbrodni zostały zainicjowane przez Fundację „Wolność i Demokracja” w 2022 roku. W grudniu 2024 roku we Lwowie odbyło się pierwsze spotkanie Grupy Roboczej ds. dialogu historycznego pod przewodnictwem Pawła Kowala, utworzonej przez polskie Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz ukraińskie Ministerstwo Kultury i Komunikacji Strategicznej. Dzięki dobrej, obustronnej współpracy możliwe było uregulowanie spraw związanych z prawem do godnego pochówku ofiar.
Zezwolenie na prace ekshumacyjne w Puźnikach zostało wydane przez władze ukraińskie 8 stycznia 2025 roku. W wyniku prac, które rozpoczęły się 23 kwietnia, a zakończyły 10 maja, wydobyto szczątki 42 osób. Na podstawie przeprowadzonej analizy ustalono, że wśród ekshumowanych ofiar jest co najmniej 11 osób małoletnich (poniżej 18. roku życia), 16 kobiet i 10 mężczyzn. Znaleziono także 172 przedmioty osobiste.
Prace ekshumacyjne w Puźnikach wyznaczyły nowy standard w relacjach polsko-ukraińskich. Są ważnym etapem na drodze do realizacji kolejnych działań poszukiwawczych i ekshumacyjnych na terenie Ukrainy. Udowodniły, że tak trudny proces w tak trudnym obszarze polityki historycznej i polityki pamięci może być prowadzony w duchu wzajemnego szacunku i zrozumienia.
Trwają badania genetyczne materiałów pobranych ze szczątków, których celem jest identyfikacja ofiar. Proces identyfikacji prowadzony jest na podstawie próbek DNA uzyskanych od 50 krewnych ofiar. Analizy potrwają do końca 2025 roku.
W skład polskiej delegacji uczestniczącej w uroczystości pogrzebowej w Puźniakach weszli m.in. Małgorzata Kidawa-Błońska, marszałkini Senatu RP; Paweł Kowal, przewodniczący Rady ds. Współpracy z Ukrainą; Marcin Przydacz, sekretarz stanu w Kancelarii Prezydenta RP, szef Biura Polityki Międzynarodowej; Karol Polejowski, wiceprezes Instytutu Pamięci Narodowej; Michał Dworczyk, deputowany do Parlamentu Europejskiego; Piotr Gliński, poseł na Sejm RP; Piotr Łukasiewicz, chargé d’affaires RP w Ukrainie; Anna Nowakowska, Konsul Generalna RP w Łucku.
Źródło: KPRM/Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
